Α΄ Γενικό Σκεπτικό – Περιγραφή
Η περίοδος των Μέσων χρόνων στην ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία και έρευνα περνούσε επί μακρόν σε μια ενδιάμεση κατάσταση λήθης και υποτίμησης. Όμως, τις τελευταίες δεκαετίες οι ερευνητές έχουν στραφεί προς τη Βυζαντινή περίοδο και ανακαλύπτουν τη σημασία της και παγκόσμια ακτινοβολία της, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους χάραξε τη νεοελληνική συνείδηση. Η Οικουμενικότητα του Βυζαντίου, της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, σε επίπεδο ιστορικό, πολιτισμικό, πνευματικό, δικαιικό και διπλωματικό αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο. Συνάμα διαπιστώνεται πως το Βυζάντιο συνιστά γέφυρα ανάμεσα στην κλασική αρχαιότητα και τη μοντέρνα σκέψη, αλλά και το σταυροδρόμι πολιτισμών, σημείο συνάντησης Δύσης και Ανατολής. Το συνέδριο αυτό, θα δώσει την ευκαιρία στους μαθητές να γνωρίσουν και να παρουσιάσουν μια σειρά από θέματα τα οποία συνιστούν το state of the art στις σημερινές ιστορικές και ανθρωπιστικές σπουδές.
Το συνέδριο αυτό θα επιτρέψει στη μαθητική κοινότητα με τρόπο μη συμβατικό να εξερευνήσουν την υπερχιλιετή αυτή ιστορική περίοδο, με τη μεγάλη εσωτερική της εξέλιξη, να την ανακαλύψουν και να την προσοικειωθούν συνδέοντας τα ευρήματά τους με γνώριμες αναφορές και στοιχεία πολιτισμού του σήμερα, με τρόπο κριτικό και δημιουργικό.
Β΄ Θεματικοί Άξονες
Το συνέδριο θα αναπτυχθεί γύρω από τους εξής θεματικούς άξονες:
Το ζητούμενο εδώ είναι οι μαθητές να ερευνήσουν την εξέλιξη του δικαίου, συγκριτικά με άλλα δίκαια στην εκάστοτε συγχρονία αλλά και να αποτιμήσουν τη συμβολή του βυζαντινού νομικού πολιτισμού στη σύγχρονη κατανόηση του δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Συναφώς ενδιαφέρουν επίσης οι ποινές και η ευρύτερη σωφρονιστική πολιτική.
Εξετάζονται οι σχέσεις του Βυζαντίου με τον έξω κόσμο σε όλο το εύρος τους, από την πολεμική αντιπαράθεση και τη χρήση αυτής της επιλογής μέχρι την ανεπτυγμένη διεθνή διπλωματία και τα εργαλεία της. Η ελληνική διπλωματία στο πλαίσιο του νέου ελληνισμού έχει και σε ποιο βαθμό αφομοιώσει τη βυζαντινή κληρονομιά;
Παρά το γεγονός ότι η Βυζαντινή περίοδος συνήθως (και μάλιστα σε σχολικό πλαίσιο) εκλαμβάνεται ως μέρος της ελληνικής ιστορίας, στο Βυζάντιο συνυπήρχαν πολλοί λαοί και συνάμα πολιτισμοί, καθώς και θρησκευτικές κοινότητες. Μέσα από μελέτη περιπτώσεων και παραδειγμάτων ερευνάται πώς πραγματωνόταν αυτή η συνύπαρξη. Στη σύνθετη και ανοιχτή κοινωνία που ζούμε σήμερα θα μπορούσαμε εξάλλου να αντλήσουμε έμπνευση και γνώση από κάποια βυζαντινά παραδείγματα;
Εδώ ερευνάται ένας βασικός πυλώνας της κοινωνικής ιστορίας. Είχε το Βυζάντιο οργανωμένη πρόνοια, δομές κοινωνικές, οργανωμένη φιλανθρωπία, νοσοκομεία κλπ.; Πώς παρουσιάζεται αυτή η όψη της βυζαντινής κοινωνίας στις πηγές σε σχέση και με άλλες κοινωνίες του χθες ή και του σήμερα; Πώς αναπτυσσόταν η κοινωνική αλληλεγγύη;
Η θεματική αυτή ενότητα είναι ευρύτατη. Δεν ενδιαφέρει τόσο μια εγκυκλοπαιδικού τύπου προσέγγιση ζητημάτων πολιτισμού, όσο η εξερεύνηση των αντανακλάσεων της βυζαντινής πολιτισμικής κληρονομιάς στο σήμερα, σε όλα τα είδη του λόγου, τις εικαστικές και παραστατικές τέχνες, την αρχιτεκτονική και ασφαλώς τη μουσική.
Η θεματική αυτή ενότητα προσφέρεται τόσο για θεωρητικές εισηγήσεις, που θα εξερευνούν πχ. τις επιδράσεις της βυζαντινής τέχνης σε σύγχρονους καλλιτέχνες, όσο και κυρίως για καλλιτεχνικά εργαστήρια των ίδιων των μαθητών που μπορούν να παρουσιάσουν δρώμενα, εκθέσεις ζωγραφικής, ψηφιδωτού ή άλλων ειδών τέχνης στα απογευματινά workshops.
Ειδικά για τον τομέα της μουσικής ζητείται να εξερευνηθεί η διαδρομή και η σχέση της βυζαντινής μουσικής με το δημοτικό τραγούδι, το ρεμπέτικο, το σύγχρονο έντεχνο ελληνικό τραγούδι, αλλά και ακούσματα από άλλους λαούς. Υπάρχει πρόβλεψη να μπορούν να παρουσιαστούν πλήρη συναυλιακά μουσικά προγράμματα (μουσικών και όχι μόνο) σχολείων ή ομάδων μαθητών/τριών ακόμα και στο πλαίσιο μιας ουσιαστικής βραδινής ψυχαγωγίας.
Γνωρίζοντας τη βυζαντινή εποχή μέσα από τις προσωπογραφίες σημαντικών μορφών, τη ζωή, τη σκέψη και τη δράση τους. Η ποικιλία και η ελευθερία διαχείρισης αυτής της θεματικής ενότητας από σχολεία και μαθητές/ τριες αφήνει πολλά περιθώρια αυτενέργειας και συνάμα είναι πολύ ταιριαστή με τη φάση ψυχοπαιδαγωγικής ανάπτυξης των νεαρότερων παιδιών, καθώς φωτίζει ποικίλες όψεις της πραγματικότητας μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα ανθρώπων. Η σύνδεση των μορφών (ως προτύπων ή και αντιπροτύπων) με το σήμερα είναι μια αυτονόητη αλλά και αβίαστη συνεπαγωγή αυτής της ενότητας.
Ο βυζαντινός κόσμος θεωρείται ένας κατεξοχήν πνευματικός κόσμος. Ποιες ήταν οι πνευματικές αναζητήσεις σε διάφορες φάσεις του Βυζαντίου, ποια η σημασία της θρησκείας και της λατρείας για τη ζωή, γιατί οι άνθρωποι παθιάζονταν με την αναζήτηση της αλήθειας, και πώς εκδηλώνεται αυτό κατά περίπτωση, λαμβάνοντας υπόψη και την παρουσιαζόμενη ποικιλία. Η αναζήτηση του πνευματικού στοιχείου είναι σημαντική για την κοινωνία σήμερα, επομένως τι θα μπορούσε κανείς να διδαχθεί (θετικά και αρνητικά) από τη βυζαντινή εμπειρία;
Η περιοχή της Θράκης, όπου πραγματοποιείται το συνέδριο, είχε μια ιδιαίτερη σημασία και θέση κατά τη βυζαντινή περίοδο. Αδιάψευστα σημάδια αυτής της ενεργής παρουσίας είναι τα μνημεία, τα μουσεία, οι παραγωγικές δυνατότητες και παραδόσεις (π.χ. η μεταξουργεία), η προφορική ιστορία, οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
Η θεματική αυτή ενότητα είναι μια πρόσκληση για την εξερεύνηση της ιστορίας και σημασίας της περιοχής της Θράκης κατά τη Βυζαντινή περίοδο, και συνάμα η γνωριμία των μαθητών με τον τόπο και τη σύγχρονη Θράκη. Ενώ και σε αυτή την ενότητα η πρόσκληση είναι ανοιχτή για θεματικά πάνελ και εισηγήσεις, για τα οποία ενθαρρύνουμε, η θεματική θα υποστηριχτεί και από το πολύ μελετημένο πρόγραμμα επισκέψεων με ξεναγήσεις που θα πλαισιώνει το συνέδριο.
Η Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο ως η Νέα Ρώμη και συνδυάστηκε με τη μεταφορά της πρωτεύουσας του Ρωμαϊκού κράτους στην Ανατολή. Ήδη από τα χρόνια των διαδόχων, η πορεία και η εξέλιξη του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους ήταν διαφορετική σε σχέση με το Δυτικό. Στο διάβα των χρόνων, στη σχέση του Βυζαντίου με πλευρές της Ευρώπης υπήρξαν περίοδοι αγαστοί αλλά και οδυνηρές περίοδοι, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Άλωση της Πόλης του 1204 από τους σταυροφόρους. Συνεργασίες και ανταγωνισμοί συνθέτουν ένα πολύπλοκο τοπίο, που δεν είναι στατικό στον χρόνο. Όψεις αυτών των σχέσεων θέλουμε να εξερευνήσει η θεματική αυτή ενότητα, πάντα με γνώμονα και τη χρησιμότητα της εμπειρίας στο σήμερα, με την επισήμανση ασφαλώς ότι κάθε εποχή έχει τη δική της ιδιαίτερη δυναμική και άρα τα όποια συμπεράσματα δεν μπορεί να είναι μηχανιστικά.
Πλούσιες σχέσεις ανέπτυξε το Βυζάντιο και με την Ανατολή. Πόλεμοι και διπλωματία απασχόλησαν πολύ, ενώ και η αλεξανδρινή κληρονομιά είχε τη σημασία της. Κάποτε υπήρχε σφοδρή πολεμική αντιπαράθεση, πάντοτε υψηλότατη ακτινοβολία του βυζαντινού πολιτισμού. Αυτές τις σχέσεις συζητά η παρούσα ενότητα και εξερευνά και αντανακλάσεις τους στο σήμερα, στο πεδίο της διπλωματίας, της φιλίας των λαών ή των πολιτισμικών αλληλεπιδράσεων.
Για όλους τους παραπάνω θεματικούς άξονες απευθύνεται ανοιχτή πρόσκληση σε σχολεία για υποβολή προτάσεων σε συνεργασία με τους υπεύθυνους συμβούλους καθηγητές.